ben olsam bu kadar derin yaratmazdım onu*

Théodore Géricault/Portrait of a Woman Suffering from Obsessive Envy

Théodore Géricault'un portrelerine bakmak korkunç bir deneyim. Ben seviyorum onları. Deli, çıplak ve seyirciyi huzursuz edecek kadar gerçek. Bir de, resmi siyah-beyaz yapmam, umarım ressamın kemiklerini sızlatmaz, bu da ayrı bir mesele. Neyse, bugün kahvaltıdan sonra kahve içerken Karamazov Kardeşler'den "Baş Kaldırma" bölümünü tekrar okudum. Benim için bu metin, Géricault'un delileri kadar korkunç, her okuyuşta daha çok şaşırıyorum.

"...

-Bir itirafta bulunmalıyım sana, diye başladı İvan, kişinin yakınla­rını sevebilmesine hiçbir zaman akıl erdirememişimdir. Bence özel­likle yakınlarını sevemez kişi, onları sevemeyince yabancıları da hiç sevemez elbette. "Merhametli İohan"la (bir azizdir) ilgili bir yazı okumuştum bir zamanlar. Günün birinde soğuktan eli ayağı tutma­yan, aç bilaç, bir yolcu çalmış kapısını, ısınmak için içeri girmesine izin vermesini dilemiş. Merhametli İohan donmak üzere olan adamı götürüp kendi yatağına yatırmış, sarılmış ona, adamın korkunç bir hastalık sonucu cerahatlanmış, pis kokan ağzına ağzını dayamış, so­luk vermeye başlamış. Bunu kendisi zorlayarak, görevinin sevmek olduğuna inandığı için, dinsel bir ceza kabul ettiği için yaptığı kanı­sındayım. İnsanın sevilebilmesi için yüzünü saklaması gerekir. Yüzü­nü birazcık gösterdi mi sevgi yok olur.

-Zosima dede de aynı şeyi birçok kez söylemiştir. İnsan yüzünün, seven tecrübesiz kimselerin çoğunda sevgiyi öldürdüğünü söylerdi. Ama insanlığın da çok çeşitli sevgisi vardır, hem İsa’nın sevgisine benzeyen bir sevgidir bu, biliyorum bunu İvan…

-Ne var ki, ben bilmiyorum, anlayamıyorum da… Benim gibi mil­yonlarca insan da bilmiyor. Önemli olan şu, kişioğlunun kötü özel­liklerinden mi ileri geliyor bu, yoksa yaratılışı mı böyle. Bence İsa’nın insanlara beslediği sevgi, yeryüzü için bir tür mucizedir. Öyle ya, bir Tanrıydı o. Ama bizler Tanrı değiliz. Şöyle düşünelim, sözgeli­mi ben çok derinden acı çekiyorum diyelim, ama benim ne denli de­rin bir acım olduğunu başka birisi anlayamaz, çünkü ben değildir o, bir başkasıdır. Hem şu da var, kişioğlu başka birisinin derin acı çektiğini (sanki bu marifetmiş gibi) kabul edemez. Niçin kabul edemez acaba, ne dersin? Çünkü iğrenç kokuyorum, aptal bir yüzüm var, çünkü bir zamanlar ayağına basmıştım… Sonra acının da türleri var­dır: Beni küçük düşürücü bir acıya, sözgelimi açlığa ses çıkarmaz ve­linimetim, ama buna karşılık bir düşünce için çekilen biraz daha soylu bir acıya gelince izin yoktur… pek seyrek razı olur buna. Çün­kü yüzüme bakıp, öyle bir düşünce için acı çeken bir insanda olma­sını hayal ettiği yüze benzetemez. O anda bütün iyiliklerden yoksun eder beni, hem kötülük düşünerek de yapmaz bunu. Dilenciler, özel­likle soylu dilenciler hiç ortaya çıkmamalı, gazeteler aracılığıyla dilenmelidirler. Yakınlarımıza, bazen uzaktan bile, soyut bir sevgi bes­leyebiliriz, ama yakından hemen hiçbir zaman olamaz bu. Her şey ti­yatrodaki, balodaki gibi olsa, dilenciler yırtık pırtık ipek giysileriyle gelseler, zarif danslar ederek dilenseler, eh, o zaman hoşlanılabilir onlardan. Hoşlanılır, ama gene de sevilemez. Artık yeter bu konu. Düşüncelerimi açıklamam gerekiyordu sana, o kadar.

..."** 

---------------------------

* Karamazov Kardeşler romanının, "Ateşli Bir Yüreğin Manzum İtirafları" bölümünde Mitya (Dimitri) kardeşi Alyoşa ile konuşuyor; "Evet, derin, gereğinden çok derin bir yaratıktır insan, ben olsam bu kadar derin yaratmazdım onu".

** F. Dostoyevski/Karamazov Kardeşler-Baş Kaldırma sf;266-67 (İletişim Yayınları, çev; Ergin Altay)